در سوانح و تصادفات رانندگی در مسیرهای جاده‌ای، رانندگان وسایل نقلیه عمومی به عنوان گروهی پُرخطر شناخته می‌شوند. دولت‌ها برای پیشگیری و کاهش تصادفات و جلوگیری از افزایش آن، دست به اتخاذ سیاست‌هایی زده‌اند. یکی از این سیاست‌ها، آزمایش عدم اعتیاد رانندگان است که متقاضیان برای گذراندن مراحل استخدامی رانندگی ناوگان حملونقل عمومی، باید انجام دهند. یکی از راه‌های اثبات عدم اعتیاد، ارائه گواهی عدم اعتیاد است. در ادامه این مطلب مرکز تخصصی طب کار آروان در این مورد توضیح خواهیم داد.
آزمایش عدم اعتیاد رانندگان چیست؟
آزمایش عدم اعتیاد رانندگان، برای پیدا کردن داروهای تجویز شده، غیرمجاز و الکل در خون و ادرار فرد انجام می‌گیرد. مواد مخدری که در این آزمایش مورد بررسی قرار می‌گیرد، از این قرار است:
- ایپوئیدها
- آمفتامین
- ماری‌جوانا
- استروئیدها
- کوکائین
- فنوباربیتال و سکوباربیتال
- فن سیکلیدین
۶ روش آزمایش عدم اعتیاد رانندگان
براساس نمونه‌ای که برای بررسی‌های آزمایشگاهی باید استفاده شود و نوع ماده مخدر، روش آزمایشی متفاوت است:
۱. تست اعتیاد با آزمایش خون
آزمایش خون برای سنجش میزان غلظت الکل تا 24 ساعت، بسیار مؤثر است. نمونه مورد نیاز به کمک یک سوزن کوچک از رگ بازوی فرد دریافت شده که نسبت به آزمایش ادرار و تنفس، تهاجمی‌تر است. دقت آزمایش خون برای شناسایی ماده مخدر در خون، بسیار بیشتر از آزمایش ادرار است.
مزیت این آزمایش نسبت به آزمایش ادرار، کاهش چشم‌گیر تقلب و دستکاری در نمونه دریافتی است.
۲. آزمایش عدم اعتیاد رانندگان به کمک آزمایش تنفس
برای شناسایی مصرف الکل توسط رانندگان، پلیس از آزمایش تنفس و دَم‌سنج استفاده می‌کند. غلظت الکل موجود در پلاسمای خون، با بررسی بخار آب و بازدم تنفس سنجیده می‌شود. این روش آزمایشیِ کم‌تهاجم، برای استفاده در کنار جاده بسیار مناسب است.
۳. آزمایش عدم اعتیاد رانندگان به کمک آزمایش مو
موی مورد نیاز در این آزمایش، از نزدیکی پوست سَرِ فرد با قیچی برداشته می‌شود. در صورت نبود مو در سر، نمونه از جای دیگری برداشته می‌شود. متابولیت‌های موجود در ماده مخدر، در رگ‌های خونی موجود در پوست سَر، نفوذ می‌کنند. این ماده توسط مو فیلتر شده و گواهی طولانی مدتی برای اثبات مصرف ماده مخدر است. در نتیجه باقیمانده ماده مخدری مانند کوکایین یا ماری جوانا که چند ماه پیش استفاده شده در آزمایش موی فرد نشان داده می‌شود.
۴. آزمایش عدم اعتیاد رانندگان به کمک آزمایش عرق
پچ قرار گرفته روی پوست به مدت 5 الی 7 روز، به عنوان نمونه آزمایش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۵. تست اعتیاد به کمک آزمایش بُزاق
سوآپ قرار گرفته بین گونه و لثه بیمار، نمونه آزمایشی بُزاق برای بررسی ماده مخدر موجود در خون را در اختیار قرار می‌دهد. این آزمایش نیز جزو آزمایشات کم‌تهاجمی است. اما فقط برای بررسی ماده مخدر مصرفی در چند ساعت اخیر می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، مثلاً آزمایش بُزاق، مصرف ماری‌جوانا را طی 4 تا 10 ساعت گذشته نشان می‌دهد.
۶. آزمایش عدم اعتیاد رانندگان به کمک آزمایش ادرار
یکی از رایج‌ترین روش‌ها برای بررسی مصرف ماده مخدر توسط فرد، آزمایش ادرار است که غلظت بالای ماده مخدر مصرفی و محصولات جانبی آن را نشان می‌دهد، اما به دلیل ماندگاری کوتاه مدت این مواد در ادرار، اثرگذاری کمی دارد. به بیان دیگر، سنجش مصرف منظم مخدر در این نوع نمونه‌گیری، بسیار کم است. این آزمایش غیر تهاجمی است. ایراد این روش این است که نمونه ادرار گرفته شده از فرد مظنون به مصرف ماده مخدر، ممکن است جابه‌جا یا دستکاری شود.
هدف از انجام آزمایش عدم اعتیاد رانندگان چیست؟
این آزمایش برای تشخیص مصرف نادرست و متفاوت اپیوئیدهایی مانند فنتانیل غیرقانونی، هروئین و سایر مواد مخدر تجویزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اهداف مختلفی که ممکن است سبب درخواست این آزمایش شود، عبارت‌اند از:
- آزمایش اعتیاد رانندگان: یکی از آزمایشات مورد نیاز برای استخدام متقاضی در بخش ناوگان حملونقل عمومی و جاده‌ای، این تست است است. مشاغل حساسی مانند رانندگی در بخش حملونقل که با جان انسان‌ها سر و کار دارد، نیاز به انجام آزمایش عدم اعتیاد دارند.
- بررسی‌های پزشکی: این آزمایش در مراقبت‌های روان‌پزشکی برای نظارت و مطالعه میزان مصرف اپیوئیدها انجام می‌شود.
- آزمایش‌های نظامی: بنا بر قانون وزارت دفاع، انجام آزمایش اعتیاد برای اعضای ارتش ضروری است. این کار به 2 صورت قابل انجام است: 1. انجام آزمایش ادرار به صورت رَندم از اعضای ارتش و 2. ظن مقام ارشد به مصرف مواد مخدر توسط یکی از اعضا
- آزمایش‌های ورزشی: ورزشکاران حرفه‌ای در رشته‌های مختلف، باید آزمایش اعتیاد بدهند. سازمان مبارزه با دوپینگ آمریکا، مصرف برخی از انواع اپیوئیدها را برای شرکت کنندگان در مسابقات، ممنوع اعلام کرده است.
- آزمایش‌های جرم‌شناسی: در روند تحقیقاتی یک پرونده قضایی مانند تصادف و یا کودک آزاری، ممکن است بازپرس درخواست انجام آزمایش اعتیاد را برای متهم داشته باشد.
- آزمایش عدم اعتیاد قبل از ازدواج: بررسی وجود موادی مانند تریاک، متامفتامین و متادون در خون فرد، به عنوان آزمایش اعتیاد قبل از ازدواج انجام می‌شود. وجود ماده مخدر شیشه و 10 نوع دیگر از انواع مواد مخدر را نیز می‌توان با آزمایش اعتیاد پیش از ازدواج مورد بررسی قرار داد.
جمع‌بندی
یکی از مهم‌ترین آزمایش‌های پیش از استخدام برای تصدی شغل رانندگی در ناوگان حملونقل عمومی، آزمایش عدم اعتیاد رانندگان است. انجام این آزمایش و دریافت گواهی عدم اعتیاد می‌تواند بهترین راه برای تشخیص سلامت متقاضیان برای استخدام شغل رانندگی باشد.
رایج‌ترین روش برای بررسی وجود یا عدم وجود ماده مخدر، آزمایش ادرار و بهترین روشی آزمایشی، آزمایش خون است که امکان تقلب و جابه‌جایی در آن بسیار کم است. این نکته را باید یادآور شد که براساس نتایج و تحقیقات انجام شده، ارتباط مستقیمی بین مصرف مواد مخدر و افزایش سوانح رانندگی وجود دارد.
سؤالات متداول
1. در چه صورتی ممکن است جواب آزمایش عدم اعتیاد رانندگان اشتباه شود؟
اگر نتیجه آزمایش با توجه به عدم مصرف ماده مخدر توسط فرد، مثبت اعلام شود، ممکن است اشتباهی در روند انجام بررسی‌های آزمایشگاهی رخ داده باشد. در این صورت آزمایشی به نام کروماتوگرافی گازی یا طیف‌سنجی جرمی برای تأیید جواب انجام می‌گیرد. اما نتیجه مثبت اشتباه به ندرت ممکن است اتفاق بیفتد.
2. در آزمایش عدم اعتیاد رانندگان، چه چیزی مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
اعتیاد به الکل و مصرف مواد مخدر در این آزمایش مورد سنجش قرار می‌گیرد.
3. آیا خوردن قهوه و نوشیدنی حاوی کافئین می‌تواند جواب آزمایش اعتیاد را مثبت کند؟
عملکرد نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند آمفتامین است و گاهی ممکن است مصرف آنها، سبب مثبت شدن جواب اعتیاد شود.
