بیماری های شغلی به بیماری هایی گفته می شود که به واسطه کار و محیط کار در افراد بروز پیدا می کنند و تا کنون به افراد زیادی آسیب زده یا حتی باعث مرگ آن ها شده است. از همین رو ساز و کارهای مختلفی به کار گرفته شده تا بروز بیماری های ناشی از کار به حداقل برسد. سازمان جهانی بهداشت بر این باور است که سلامتی را به معنای عدم بیماری یا ناتوانی روحی، معنوی، جسمی و اجتماعی تعریف می کند و این شاخصه باید در محیط کار، آموزش، زندگی و تفریح حفظ شود. بیماری هایی که به واسطه کار به وجود می آیند، به ۵ دسته تقسیم می شوند. عوامل شیمیایی، فیزیکی، ارگونومی، بیولوژیکی و روانی در بروز بیماری های شغلی نقش دارند.
عوامل مخرب فیزیکی در بیماری های شغلی
شرایط نامناسب محیط، روشنایی ناکافی، سرما و گرمای بیش از حد و اشعه ها از عوامل مخرب فیزیکی محسوب می شوند. عوامل فیزیکی و بیماری هایی که به واسطه آن ایجاد می شوند، عبارتند از:
- سرما و گرما: سرمای بیش از حد در محیط کار باعث سرماخوردگی می شود که انجماد بافت ها و نکروز عضلات را به دنبال دارد. افرادی که در محیط های بسیار گرم کار می کنند، ممکن است به بیماری های شغلی مانند مشکلات پوستی، گرمازدگی و خستگی بیش از حد دچار شوند.
- آب و هوا: رطوبت محیط کار حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد است. اگر میزان رطوبت از این مقدار کم تر شود، هوای محیط خشک می شود و مشکلات تنفسی برای شاغلین به وجود می آید. در صورتی که رطوبت هوا زیاد شود، مشکلات تنفسی و دید نامناسب برای شاغلین رخ می دهد. رطوبت بیش از حد علاوه بر تهدید سلامت شاغلین به ابزار کار نیز آسیب می زند و در زنگ زدگی و فرسودگی دستگاه ها تاثیر می گذارد.
- صدا: آلودگی صوتی به اندام های مختلف بدن آسیب می زند. بیماری های شغلی ناشی از سر و صدای بیش از حد شامل کاهش شنوایی، مشکلات عصبی، افزایش ضربان قلب، مشکلات گوارشی و افزایش مصرف اکسیژن می شود. آلودگی صوتی بیش تر در مشاغلی ایجاد می شود که ماشین های خط تولید استفاده می کنند.
- روشنایی: هنگامی که روشنایی در کار تنظیم نشود، مشکلاتی اعم از سردرد، ضعف بینایی، حرکات غیرارادی و سریع چشم، اشک ریختن و التهاب پلک چشم شاغلین را درگیر می کند.
نقش عوامل شیمیایی در بیماری های شغلی
تاثیر عوامل مخرب شیمیایی در محیط کار شامل سه گروه می شود:
- بیماری های پوستی: فنل، تی ان تی و تترا اتیل سرب از موادی هستند که از تماس با پوست در محیط کار به بیماری و مشکلات پوستی ختم می شوند.
- بیماری های دستگاه تنفسی: در مشاغلی مانند کار در معدن، غواصی و ریخته گری که با گازهای نیتروژن، متان و کربن دی اکسید سر و کار دارند احتمال بروز خفگی وجود دارد. در پالایشگاه ها، معادن و محیط های پر دود گازهای سیانید، کربن دی اکسید و سولفید هیدروژن وجود دارد که باعث مشکلات جدی تری مانند اختلال در اکسیژن رسانی به بدن می شود.
- بیماری های دستگاه گوارشی: در این بیماری ها مواد شیمیایی به صورت مستقیم وارد دهان می شوند. حلال ها، اسیدها، سیانورها و فسفر نمونه هایی از این مواد شیمیایی هستند.
عوامل ارگونومی و روانی
ارگونومی علمی است که توانایی فرد را با محیط کار تطبیق می دهد. وضعیت جسمانی و ابزار استاندارد از موارد مهم در اصول ارگونومی هستند. حرکت های تکراری، بلند کردن و کشیدن بارهای سنگین، وضعیت نادرست بدنی و عدم تناسب بین کار و توانایی فرد از عوامل مخرب ارگونومی هستند. تجهیزات غیر ارگونومیک در محیط کار باعث می شود تا اندام تحتانی، اندام فوقانی و محور ستون فقرات آسیب ببیند. کارهای اداری و ساختمانی از مشاغلی هستند که عوامل مخرب ارگونومی باعث بروز بیماری های شغلی در این مشاغل می شود.
کار می تواند تا حدی خواسته های فرد را برآورده کند اما گاهی اوقات عواملی مانند حجم بالای کار، عدم امنیت شغلی، خشونت در محیط کار و دغدغه های زندگی باعث می شود استرس فرد در محیط کار افزایش پیدا کند و روی عملکرد و سلامت فرد تاثیر بگذارد.
عوامل مخرب بیولوژیکی
عوامل مخرب بیولوژیکی طیف گسترده ای از مشاغل را دربرنمی گیرد و فقط برخی از شاغلین در معرض این عوامل قرار دارند. بیماری های ناشی از عوامل بیولوژیکی شامل ۴ گروه می شوند:
- بیماری های ویروس: کارمندان بیمارستان و آزمایشگاه ها در خطر ابتلا به بیماری های هاری، ایدز و هپاتیت B قرار دارند.
- بیماری های باکتریایی: سیاه زخم، طاعون، تب مالت، سل، کزاز و مشمشه از بیماری های شغلی در قالیبافان و دامداران محسوب می شوند.
- بیماری های انگلی: شالیکاران بیش تر در معرض این نوع بیماری های شغلی مانند جرب، شیستوزومیاز و کرم قلاب دار قرار دارند.
- بیماری های قارچی: از بیماری های قارچی می توان به آسپرژیلوس، کروموبلاستومیکوز، درماتوفیتوز و هیستوپلاسموز اشاره کرد که احتمال بروز این بیماری ها در آرایشگران بیش تر است.
چگونه می توان از بروز بیماری های شغلی پیشگیری کرد؟
طبق آمار مرگ و میری که از بیماری های ناشی از کار حاصل می شود ۶ برابر اتفاقات ناگهانی در هنگام کار بوده است. از آنجایی که بیماری های ناشی از کار به مرور زمان خود را نشان می دهند، بهترین راهکار انجام روش هایی است که به پیشگیری از بیماری های شغلی منجر شود. برای این کار ابتدا باید عامل شناسایی و ارزیابی شود و سپس آن را طبق برنامه ریزی کنترل نمود.
- معاینات دوره ای: معاینات ادواری یکی از بهترین راهکارها جهت پیشگیری از بیماری های شغلی است. معاینات ادواری شامل آزمایش و تست های مختلفی است که سلامت فرد را به طور کامل می سنجد. همین امر بروز بیماری ها را کاهش می دهد.
- تهویه مصنوعی: تهویه مصنوعی برای دور کردن بخار، گرد و غبار و گازهای شیمیایی در محیط کار مورد استفاده قرار می گیرد.
- نظافت عمومی: رعایت تمیزی باعث می شود تا کارمندان نیز این اصول را رعایت کنند و از طرفی عدم وجود زباله یا مواد اضافی در محیط کار به کاهش آلودگی هوای محیط و بروز بیماری های شغلی کمک می کند.
- کنترل مواد آلوده کننده: از آنجایی که ممکن است دستگاهی درست کار نکند و مواد آلوده بیش از حد تولید کند، میزان مواد آلوده باید اندازه گیری و با استانداردهای بین المللی مقایسه شود.
